GÖKTÜRKÇE
Göktürkçe veya Köktürkçe, Türkçenin bilinen ve yazılı metinleri ele geçirilebilen en eski dönemine verilen isimdir. Eski Türkçe adlı dönemin ilk kısmını oluşturur. Devamında Eski Uygur dönemi yaşanmıştır.
Dönem[değiştir | kaynağı değiştir]
Göktürkçe, 552-744 yılları arasında Moğolistan'da yaşayan Göktürkler'in (Tukyular) yazdığı alfabedir. Göktürkçe yazılı belgeler 2. Göktürk Devleti döneminden kaldığından Göktürkçe kağanlığın resmî alfabesi hâlinde olmuştur. Kısacası, bu dönem, Göktürk Kağanlığı’nın hüküm sürdüğü dönemin sonuna kadar süren evreyi kapsar.
Söz varlığı[değiştir | kaynağı değiştir]
Eski Türkçenin bu alt döneminin söz varlığı, bilim dünyasınca bulunan eserlerden tespit edilmiştir. Tespit edilen metinlerin söz varlığının neredeyse tamamına yakını Türkçe kökenli sözleri içerir. Bunun yanında kullanılan birkaç söz Soğdca, Çince gibi köken dillerine dayanır.
Alfabe[değiştir | kaynağı değiştir]
Göktürkçe denilen dönem, Orhun alfabesi ile kayda alınmıştır.
Orhun alfabesinin kökeni konusunda değişik görüşler ileri sunulmuştur. Kimi Türkolog ve dil bilimciler bu alfabenin Run harflerinden ya da Likya, Hitit alfabelerinden türetildiği görüşünü savunmuşlardır. Bazı diğer bilim adamları da Türk damgalarından doğduğu görüşünün benimsemişlerdir.
Göktürk yazıtlarındaki harfleri çözmeyi başaran bilgin, Danimarkalı Vilhelm Thomsen'dir.
Bu alfabede 38 harf vardır. Bunlardan dördü ünlü, otuz dördü de ünsüzdür. Beş tane de harf bileşiği vardır: lt, ny, nç, nt, ng.
| Kullanım | Tamgalar | Latin harf çevirisi (transliterasyon) ve IPA çevriyazısı (transkripsiyon) | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ünlüler |  | A,E | /a/, /e/ | |||||
 | I,İ | /ɯ/, /i/, /j/ | ||||||
 | O,U | /u/, /o/, /w/ | ||||||
 | Ö,Ü | /ø/, /y/, /w/ | ||||||
| Ünsüzler | Ünlü Uyumu | (¹) — Kalın, (²) — İnce ünlüler ile |  |  | B¹ (ab) | /b/ | B² (eb) | /b/ |
 |  | D¹ (ad) | /d/ | D² (ed) | /d/ | |||
 |  | G¹ (ag) | /g/ | G² (eg) | /g/ | |||
 |  | L¹ (al) | /l/ | L² (el) | /l/ | |||
 |  | N¹ (an) | /n/ | N² (en) | /n/ | |||
 |  | R¹ (ar) | /r/ | R² (er) | /r/ | |||
 |  | S¹ (as) | /s/ | S² (es) | /s/ | |||
 |  | T¹ (at) | /t/ | T² (et) | /t/ | |||
 |  | Y¹ (ay) | /j/ | Y² (ey) | /j/ | |||
| Sadece (¹) — /q/ Sadece (²) — /k/ |  |  | K (ak) | /q/ | K (ek) | /k/ | ||
Tüm ünlüler ile |  | -Ç | /ʧ/ | |||||
 | -M | /m/ | ||||||
 | -P | /p/ | ||||||
 | -Ş | /ʃ/ | ||||||
 | -Z | /z/ | ||||||
 | -NG (eñ) | /ŋ/ | ||||||
| Birleşik Sesler | + Ünlü |  | İÇ, Çİ, Ç | /iʧ/, /ʧi/, /ʧ/ | ||||
 | IK, KI, K | /ɯq/, /qɯ/, /q/ | ||||||
 |  | OK, KO, UK, KU, K | /oq/, /qo/, /uq/, /qu/, /q/ | ÖK, KÖ, ÜK, KÜ, K | /øk/, /kø/, /yk/, /ky/, /k/ | |||
| + Ünsüz |  | -NÇ | /nʧ/ | |||||
 | -NY | /ɲ/ | ||||||
 | -LT | /lt/, /ld/ | ||||||
 | -NT | /nt/, /nd/ | ||||||
| Sözcük ayırma imi |  | yok | ||||||
| (-) — Sadece sözcük sonunda | ||||||||
Yazım[değiştir | kaynağı değiştir]
Göktürkçede harfler birbirlerine bitişik yazılmamışlardır; kelimeler, aralarına üst üste iki nokta (:) konularak ayrılmıştır. Sözcük başında ve içinde de ünlüler yazılmamıştır. Buna karşılık sözcük sonundaki ünlüler daima belirtilmiştir.
Bugünkü lehçelerle karşılaştırma[değiştir | kaynağı değiştir]
| Göktürkçe | Türkiye Türkçesi | Tuva Türkçesi | Kazak Türkçesi | Kaşkay Türkçesi | Kırımçak Türkçesi | Özbekçe |
| Bir | Bir | Bir | Bir | Bir | Bir | Bir |
| Eki | İki | İyi | Yeki | İki | Eki | Ikki |
| Üç | Üç | Üş | Üş | Üç | Üç | Uch |
| Tört | Dört | Dört | Tört | Dört | Dort | To'rt |
| Beş | Beş | Beş | Bes | Beş | Beş | Besh |
| Altı | Altı | Aldı | Altı | Altı | Altı | Olti |
| Yeti | Yedi | Çedi | Jeti | Yedi | Yedi | Yetti |
| Sekiz | Sekiz | Ses | Segiz | Sekiz | Sekiz | Sakkiz |
| Tokuz | Dokuz | Tos | Toğız | Dokuz | Tokuz | To'qqiz |
| On | On | On | On | On | On | O'n |
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder