GÖKTÜRKÇE
Göktürkçe veya Köktürkçe, Türkçenin bilinen ve yazılı metinleri ele geçirilebilen en eski dönemine verilen isimdir. Eski Türkçe adlı dönemin ilk kısmını oluşturur. Devamında Eski Uygur dönemi yaşanmıştır.
Göktürkçe, 552-744 yılları arasında
Moğolistan'da yaşayan
Göktürkler'in (
Tukyular) yazdığı alfabedir. Göktürkçe yazılı belgeler
2. Göktürk Devleti döneminden kaldığından Göktürkçe kağanlığın resmî alfabesi hâlinde olmuştur. Kısacası, bu dönem,
Göktürk Kağanlığı’nın hüküm sürdüğü dönemin sonuna kadar süren evreyi kapsar.
Eski Türkçenin bu alt döneminin söz varlığı, bilim dünyasınca bulunan eserlerden tespit edilmiştir. Tespit edilen metinlerin söz varlığının neredeyse tamamına yakını Türkçe kökenli sözleri içerir. Bunun yanında kullanılan birkaç söz
Soğdca,
Çince gibi köken dillerine dayanır.
-
Orhun alfabesinin kökeni konusunda değişik görüşler ileri sunulmuştur. Kimi
Türkolog ve dil bilimciler bu alfabenin
Run harflerinden ya da
Likya,
Hitit alfabelerinden türetildiği görüşünü savunmuşlardır. Bazı diğer bilim adamları da Türk damgalarından doğduğu görüşünün benimsemişlerdir.
Bu alfabede 38 harf vardır. Bunlardan dördü ünlü, otuz dördü de ünsüzdür. Beş tane de harf bileşiği vardır: lt, ny, nç, nt, ng.
Göktürk (Orhun) Alfabesi
| Kullanım | Tamgalar | Latin harf çevirisi (transliterasyon) ve IPA çevriyazısı (transkripsiyon) |
|---|
| Ünlüler |  | A,E | /a/, /e/ |
 | I,İ | /ɯ/, /i/, /j/ |
 | O,U | /u/, /o/, /w/ |
 | Ö,Ü | /ø/, /y/, /w/ |
| Ünsüzler | Ünlü Uyumu |
(¹) — Kalın,
(²) — İnce
ünlüler ile |  |  | B¹ (ab) | /b/ | B² (eb) | /b/ |
 |  | D¹ (ad) | /d/ | D² (ed) | /d/ |
 |  | G¹ (ag) | /g/ | G² (eg) | /g/ |
 |  | L¹ (al) | /l/ | L² (el) | /l/ |
 |  | N¹ (an) | /n/ | N² (en) | /n/ |
 |  | R¹ (ar) | /r/ | R² (er) | /r/ |
 |  | S¹ (as) | /s/ | S² (es) | /s/ |
 |  | T¹ (at) | /t/ | T² (et) | /t/ |
 |  | Y¹ (ay) | /j/ | Y² (ey) | /j/ |
Sadece (¹) — /q/
Sadece (²) — /k/ |  |  | K (ak) | /q/ | K (ek) | /k/ |
Tüm ünlüler ile |  | -Ç | /ʧ/ |
 | -M | /m/ |
 | -P | /p/ |
 | -Ş | /ʃ/ |
 | -Z | /z/ |
 | -NG (eñ) | /ŋ/ |
| Birleşik Sesler | + Ünlü |  | İÇ, Çİ, Ç | /iʧ/, /ʧi/, /ʧ/ |
 | IK, KI, K | /ɯq/, /qɯ/, /q/ |
 |  | OK, KO,
UK, KU,
K | /oq/, /qo/,
/uq/, /qu/,
/q/ | ÖK, KÖ,
ÜK, KÜ,
K | /øk/, /kø/,
/yk/, /ky/,
/k/ |
| + Ünsüz |  | -NÇ | /nʧ/ |
 | -NY | /ɲ/ |
 | -LT | /lt/, /ld/ |
 | -NT | /nt/, /nd/ |
| Sözcük ayırma imi |  | yok |
| (-) — Sadece sözcük sonunda |
Göktürkçede harfler birbirlerine bitişik yazılmamışlardır; kelimeler, aralarına üst üste iki nokta (:) konularak ayrılmıştır. Sözcük başında ve içinde de ünlüler yazılmamıştır. Buna karşılık sözcük sonundaki ünlüler daima belirtilmiştir.
